“ಸಂಸ್ಕಾರ” ಎಂಬ ಪದಕ್ಕೆ ಆಳವಾದ ಅರ್ಥವಿದೆ. ಸಂಸ್ಕೃತದಲ್ಲಿ “ಸಂ” ಎಂದರೆ ಸಮರ್ಪೂರ್ಣ, ಶ್ರೇಷ್ಠ, ಒಳ್ಳೆಯ ಮತ್ತು “ಸ್ಕಾರ” ಎಂದರೆ ಆಕಾರ, ರೂಪ, ಶಿಲ್ಪ ಎಂದು ಅರ್ಥ. ಅಂದರೆ ಒಬ್ಬ ವ್ಯಕ್ತಿಯ ಮನಸ್ಸು, ಚಿಂತನೆ, ವರ್ತನೆ, ಜೀವನ ವಿಧಾನವನ್ನು ಶ್ರೇಷ್ಠವಾಗಿ ರೂಪಿಸುವುದು ಎಂಬುದೇ ಸಂಸ್ಕಾರ.
ಸಂಸ್ಕಾರದ ಅರ್ಥ
ಜನನದಿಂದಲೇ ಮನುಷ್ಯನು ಖಾಲಿ ಹಾಳೆಯಂತೆ ಬರುತ್ತಾನೆ. ಆದರೆ ಕುಟುಂಬ, ಸಮಾಜ, ಗುರುಗಳು, ಧರ್ಮ, ಸಂಸ್ಕೃತಿ – ಇವೆಲ್ಲವು ಅವನಿಗೆ ಜ್ಞಾನ, ಮೌಲ್ಯ, ಶಿಷ್ಟಾಚಾರ, ನೈತಿಕತೆ ತುಂಬುತ್ತವೆ. ಈ ರೂಪುಗೊಳಿಸುವ ಪ್ರಕ್ರಿಯೆ ಸಂಸ್ಕಾರ.
ಸಂಸ್ಕಾರದ ಪ್ರಕಾರಗಳು
- ವೈದಿಕ ಸಂಸ್ಕಾರಗಳು
ಹಿಂದೂ ಧರ್ಮದಲ್ಲಿ ಗರ್ಭ ದಾನದಿಂದ ಅಂತ್ಯಸಂಸ್ಕಾರದ ವರೆಗೆ ಒಟ್ಟು 16 ಸಂಸ್ಕಾರಗಳು (ಷೋಡಶ ಸಂಸ್ಕಾರಗಳು) ಉಲ್ಲೇಖಿಸಲಾಗಿದೆ.
- ಗರ್ಭಾದಾನ ಸಂಸ್ಕಾರ – ಶ್ರೇಷ್ಠ ಸಂತಾನ ಪ್ರಾಪ್ತಿಗಾಗಿ ಪತಿಯ-ಪತ್ನಿಯ ಮನಸ್ಸು-ದೇಹ ಶುದ್ಧೀಕರಣ. ಆಧ್ಯಾತ್ಮಿಕ ಲಾಭ: ದೈವೀ ಗುಣಗಳಿರುವ ಸಂತಾನಕ್ಕೆ ಆಶೀರ್ವಾದ.
ವೈಜ್ಞಾನಿಕ ಲಾಭ: ಪತಿ-ಪತ್ನಿಯ ಶಾರೀರಿಕ ಮತ್ತು ಮಾನಸಿಕ ಆರೋಗ್ಯ ಗರ್ಭಧಾರಣೆಗೆ ಸಿದ್ಧವಾಗುತ್ತದೆ.
- ಪೂಂಸವನ ಸಂಸ್ಕಾರ – ಗರ್ಭದಲ್ಲಿರುವ ಶಿಶುವಿನ ಆರೋಗ್ಯ ಮತ್ತು ಶ್ರೇಷ್ಠ ಗುಣಗಳಿಗಾಗಿ.
ಆಧ್ಯಾತ್ಮಿಕ: ಗರ್ಭಸ್ಥ ಶಿಶುವಿನ ಬುದ್ಧಿ, ಬಲ ಮತ್ತು ಗುಣವೃದ್ಧಿ.
ವೈಜ್ಞಾನಿಕ: ಗರ್ಭಾವಧಿಯ ಆರೈಕೆಯಿಂದ ಶಿಶುವಿನ ನರವ್ಯೂಹ ಹಾಗೂ ಅಂಗಾಂಗಗಳ ಉತ್ತಮ ಬೆಳವಣಿಗೆ.
- ಸೀಮಂತೋನ್ನಯನ ಸಂಸ್ಕಾರ – ಗರ್ಭಿಣಿಯ ಆರೋಗ್ಯ, ಮನೋಬಲ ಮತ್ತು ಶಿಶುವಿನ ಕ್ಷೇಮಕ್ಕಾಗಿ.
ಆಧ್ಯಾತ್ಮಿಕ: ತಾಯಿಯ ಮನೋಬಲ, ಸಂತೋಷ, ಶಾಂತಿ.
ವೈಜ್ಞಾನಿಕ: ಗರ್ಭಿಣಿಯ ಮನೋವೈಜ್ಞಾನಿಕ ಆರೋಗ್ಯ ಶಿಶುವಿನ ಆರೋಗ್ಯಕ್ಕೆ ನೇರ ಪರಿಣಾಮ ಬೀರುತ್ತದೆ.
- ಜಾತಕರ್ಮ – ಶಿಶು ಜನಿಸಿದ ತಕ್ಷಣ ದೇವರ ಕೃಪೆ ಕೋರಿ, ಅವನಿಗೆ ಸಾಂಸ್ಕೃತಿಕ ಪ್ರಾರಂಭ.
ಆಧ್ಯಾತ್ಮಿಕ: ಶಿಶುವಿಗೆ ದೇವರ ಕೃಪೆ, ರಕ್ಷಣೆಯ ಪ್ರಾರ್ಥನೆ.
ವೈಜ್ಞಾನಿಕ: ಜನನಾನಂತರ ತಕ್ಷಣ ತಾಯಿಯ ಹಾಲು, ಶಿಶುವಿನ ರೋಗನಿರೋಧಕ ಶಕ್ತಿ ವೃದ್ಧಿ.
- ನಾಮಕರಣ – ಶಿಶುವಿಗೆ ಶ್ರೇಷ್ಠ ಅರ್ಥದ ಹೆಸರಿಡುವುದು.
ಆಧ್ಯಾತ್ಮಿಕ: ಹೆಸರಿನ ಅರ್ಥವೇ ವ್ಯಕ್ತಿಯ ಶಕ್ತಿಯನ್ನು ರೂಪಿಸುತ್ತದೆ.
ವೈಜ್ಞಾನಿಕ: ಶಿಶುವಿನ ಗುರುತಿನ ಆರಂಭ.
- ನಿಷ್ಕ್ರಮಣ – ಶಿಶುವನ್ನು ಮೊಟ್ಟ ಮೊದಲ ಬಾರಿಗೆ ಮನೆ ಹೊರಗೆ ತೆಗೆದುಕೊಂಡು ಹೋಗಿ ಸೂರ್ಯ-ಚಂದ್ರ ದರ್ಶನ.
ಆಧ್ಯಾತ್ಮಿಕ: ಪ್ರಕೃತಿಯ ಶಕ್ತಿಗಳ ದರ್ಶನ.
ವೈಜ್ಞಾನಿಕ: ಸೂರ್ಯರಶ್ಮಿಯಿಂದ ವಿಟಮಿನ್-D, ಶಿಶುವಿನ ಎಲುಬಿನ ಬಲ.
- ಅನ್ನಪ್ರಾಶನ – ಶಿಶುವಿಗೆ ಮೊಟ್ಟ ಮೊದಲ ಬಾರಿಗೆ ಅನ್ನವನ್ನು ತಿನ್ನಿಸುವುದು.
ಆಧ್ಯಾತ್ಮಿಕ: ಅನ್ನವನ್ನು ದೇವರ ಪ್ರಸಾದವಾಗಿ ಸ್ವೀಕರಿಸುವ ಅಭ್ಯಾಸ.
ವೈಜ್ಞಾನಿಕ: ಘನಾಹಾರದ ಪ್ರಾರಂಭ, ಪೌಷ್ಟಿಕಾಂಶ ವೃದ್ಧಿ.
- ಚೂಡಾಕರಣ – ಕೂದಲನ್ನು ಮೊಟ್ಟ ಮೊದಲ ಬಾರಿಗೆ ಕತ್ತರಿಸಿ, ತಲೆಯನ್ನು ಶುದ್ಧೀಕರಿಸುವುದು.
ಆಧ್ಯಾತ್ಮಿಕ: ಮನಸ್ಸಿನ ಶುದ್ಧತೆ, ಹಿಂದಿನ ಜನ್ಮದ ನಕಾರಾತ್ಮಕ ಪ್ರಭಾವ ನಿವಾರಣೆ.
ವೈಜ್ಞಾನಿಕ: ತಲೆಚರ್ಮದ ಆರೋಗ್ಯ, ಕೇಶಮೂಲ ಬಲವರ್ಧನೆ.
- ಕರ್ಣವೇದ – ಕಿವಿಗೆ ರಂಧ್ರ ಮಾಡಿ ಆಧ್ಯಾತ್ಮಿಕ-ಆರೋಗ್ಯ ಪ್ರಯೋಜನ ಪಡೆಯುವುದು.
ಆಧ್ಯಾತ್ಮಿಕ: ಇಂದ್ರಿಯ ನಿಯಂತ್ರಣ.
ವೈಜ್ಞಾನಿಕ: ಆಕ್ಯುಪಂಕ್ಚರ್ ಬಿಂದುಗಳ ಪ್ರೇರಣೆ, ದೃಷ್ಟಿ-ಮೆದುಳು ಬಲವರ್ಧನೆ.
- ವಿದ್ಯಾರಂಬ – ಮಕ್ಕಳಿಗೆ ವಿದ್ಯಾಭ್ಯಾಸದ ಪ್ರಾರಂಭ.
ಆಧ್ಯಾತ್ಮಿಕ: ವಿದ್ಯೆಯನ್ನು ದೇವರ ವರವಾಗಿ ಕಾಣುವುದು.
ವೈಜ್ಞಾನಿಕ: ಮಕ್ಕಳ ಕಲಿಕೆಯ ಆರಂಭಕ್ಕೆ ಸಕಾರಾತ್ಮಕ ಮನೋಭಾವ.
- ಉಪನಯನ – ಯಜ್ಞೋಪವೀತ ಧಾರಣೆ, ವೇದಾಧ್ಯಯನಕ್ಕೆ ಪ್ರವೇಶ.
ಆಧ್ಯಾತ್ಮಿಕ: ಬ್ರಹ್ಮಚರ್ಯದ ಆರಂಭ, ಗುರಿಯುತ ಜೀವನ.
ವೈಜ್ಞಾನಿಕ: ಶಿಸ್ತಿನ ಬದುಕು, ಯೋಗ-ಧ್ಯಾನದ ಅಭ್ಯಾಸ.
- ವೇದಾರಂಭ – ವೇದ-ಶಾಸ್ತ್ರಗಳ ಅಧ್ಯಯನಕ್ಕೆ ಪ್ರಾರಂಭ.
ಆಧ್ಯಾತ್ಮಿಕ: ಧರ್ಮಜ್ಞಾನ, ತತ್ವಜ್ಞಾನ.
ವೈಜ್ಞಾನಿಕ: ಸ್ಮರಣಾಶಕ್ತಿ, ಭಾಷಾ ಕೌಶಲ್ಯ, ತರ್ಕಬುದ್ಧಿ ವೃದ್ಧಿ.
- ಕೆಶಾಂತ/ಗೋದಾನ – ವಿದ್ಯಾಭ್ಯಾಸ ಪೂರ್ಣಗೊಂಡ ಬಳಿಕ ಗುರುಗಳಿಗೆ ಗೌರವ ನೀಡಿ ದಾನ ಮಾಡುವುದು.
ಆಧ್ಯಾತ್ಮಿಕ: ಗುರುಭಕ್ತಿಯಿಂದ ಜೀವನಪಾಠಗಳ ಸಂಪೂರ್ಣತೆ.
ವೈಜ್ಞಾನಿಕ: ಸಮಾಜಜೀವನಕ್ಕೆ ತಯಾರಿ, ಕೃತಜ್ಞತೆ.
- ಸಮಾವರ್ತನ – ವಿದ್ಯಾಭ್ಯಾಸ ಮುಗಿದ ನಂತರ ಗೃಹಸ್ಥಾಶ್ರಮಕ್ಕೆ ಪ್ರವೇಶದ ಪೂರ್ವ ತಯಾರಿ.
ಆಧ್ಯಾತ್ಮಿಕ: ಜೀವನದ ಮುಂದಿನ ಹಂತಕ್ಕೆ ಆಶೀರ್ವಾದ.
ವೈಜ್ಞಾನಿಕ: ಸ್ವಾವಲಂಬನೆ, ಕುಟುಂಬ ಜೀವನಕ್ಕೆ ಸಿದ್ಧತೆ.
- ವಿವಾಹ – ಗೃಹಸ್ಥ ಜೀವನದ ಪ್ರಾರಂಭ, ಧರ್ಮ-ಅರ್ಥ-ಕಾಮ-ಮೋಕ್ಷ ಸಾಧನೆಗೆ ಸಹಯೋಗ.
ಆಧ್ಯಾತ್ಮಿಕ: ಧರ್ಮ, ಅರ್ಥ, ಕಾಮ, ಮೋಕ್ಷ ಸಾಧನೆಗೆ ಸಹಯೋಗ.
ವೈಜ್ಞಾನಿಕ: ಸಾಮಾಜಿಕ ಬಂಧ, ಕುಟುಂಬ ನಿರ್ಮಾಣ.
- ಅಂತ್ಯೇಷ್ಠಿ (ಅಂತ್ಯಸಂಸ್ಕಾರ) – ಮರಣಾನಂತರ ದೇಹದ ಶುದ್ಧೀಕರಣ ಮತ್ತು ಆತ್ಮದ ಮುಂದಿನ ಪಯಣಕ್ಕೆ ಸಹಾಯ.
ಆಧ್ಯಾತ್ಮಿಕ: ಆತ್ಮವನ್ನು ಮುಂದಿನ ಪಯಣಕ್ಕೆ ಕಳುಹಿಸುವುದು.
ವೈಜ್ಞಾನಿಕ: ಶವದ ನೈಸರ್ಗಿಕ ವಿಲೀನ, ಪರಿಸರ ಶುದ್ಧೀಕರಣ.
- ನೈತಿಕ-ಸಾಮಾಜಿಕ ಸಂಸ್ಕಾರಗಳು
ಗೌರವ, ಕರುಣೆ, ಸತ್ಯವಚನ, ಸೇವಾಭಾವ, ಶಿಸ್ತಿನ ನಡೆ.
- ಆಧ್ಯಾತ್ಮಿಕ ಸಂಸ್ಕಾರಗಳು
ಭಕ್ತಿ, ಧ್ಯಾನ, ಜಪ, ತಪಸ್ಸು, ದಾನ, ಯಜ್ಞ.
- ಮಾನಸಿಕ ಸಂಸ್ಕಾರಗಳು
ಒಳ್ಳೆಯ ಚಿಂತನೆ, ಸ್ವನಿಗ್ರಹ, ತಾಳ್ಮೆ, ಸಕಾರಾತ್ಮಕ ಮನೋಭಾವ.
ಸಂಸ್ಕಾರದ ಮಹತ್ವ
ವ್ಯಕ್ತಿತ್ವ – ಸಂಸ್ಕಾರವೇ ವ್ಯಕ್ತಿಯ ಸ್ವಭಾವವನ್ನು ನಿರ್ಮಿಸುತ್ತದೆ.
ಸಮಾಜದ ನೆಲೆ – ಒಳ್ಳೆಯ ಸಂಸ್ಕಾರ ಹೊಂದಿದ ವ್ಯಕ್ತಿಗಳಿಂದಲೇ ಸಮಾಜ ಸುಸ್ಥಿರವಾಗುತ್ತದೆ.
ಆಧ್ಯಾತ್ಮಿಕ ಪ್ರಗತಿ – ಸಂಸ್ಕಾರವು ದೇಹ-ಮನಸ್ಸನ್ನು ಶುದ್ಧಗೊಳಿಸಿ ಮೋಕ್ಷದತ್ತ ಕೊಂಡೊಯ್ಯುತ್ತದೆ.
ಕರ್ಮದ ದಿಕ್ಕು – ಒಳ್ಳೆಯ ಸಂಸ್ಕಾರದಿಂದ ಸತ್ಕರ್ಮ, ಕೆಟ್ಟ ಸಂಸ್ಕಾರದಿಂದ ದುಷ್ಕರ್ಮ ಉಂಟಾಗುತ್ತದೆ.
ಸರಳವಾಗಿ ಹೇಳುವುದಾದರೆ – ಸಂಸ್ಕಾರ ಎಂದರೆ ಮನುಷ್ಯನ ಮನಸ್ಸನ್ನು, ಜೀವನವನ್ನು, ವರ್ತನೆಯನ್ನು ದೈವೀ ಗುಣಗಳಿಂದ ಶ್ರೇಷ್ಠವಾಗಿ ರೂಪಿಸುವ ಪ್ರಕ್ರಿಯೆ.
- Dharmasindhu Spiritual Life
