ಭಕ್ತಿ ಎಂಬ ಪದವು ಭಾರತೀಯ ಆಧ್ಯಾತ್ಮಿಕ ಪರಂಪರೆಯಲ್ಲೇ ಅತಿ ಮಹತ್ವಪೂರ್ಣವಾದ ವಿಚಾರವಾಗಿದೆ. ಇದರ ಅರ್ಥವನ್ನು ಬೇರೆ ಬೇರೆ ತತ್ವಶಾಸ್ತ್ರಗಳು ವಿಭಿನ್ನ ರೀತಿಯಲ್ಲಿ ವಿವರಿಸಿವೆ. ಆದರೆ ಭಕ್ತಿಯ ಮೂಲಭಾವ ಎಂದರೆ – ಪೂರ್ಣ ಶ್ರದ್ಧೆ ಮತ್ತು ಪ್ರೀತಿ ಸಹಿತ ದೇವರ ಅಥವಾ ಪರಮಾತ್ಮನ ಸ್ಮರಣೆ, ಪೂಜೆ, ಧ್ಯಾನ, ಸೇವೆ.
ಭಕ್ತಿಯ ವ್ಯಾಖ್ಯಾನ:
ಭಜ್ ಧಾತುದಿಂದ “ಭಕ್ತಿ” ಎಂಬ ಶಬ್ದ ಬಂದಿದೆ, ಇದರ ಅರ್ಥ “ಸೇವೆ ಮಾಡುವುದು”, “ದೊಡ್ಡತನವನ್ನು ಒಪ್ಪಿಕೊಳ್ಳುವುದು”, “ಪ್ರೀತಿಯಿಂದ ಸಮರ್ಪಣೆಯಾಗುವುದು”.
ಭಕ್ತಿಯ ಲಕ್ಷಣಗಳು:
- ಪರಮ ನಿಷ್ಠೆ – ಯಾವುದೇ ಬದಲಾವಣೆಯಿಲ್ಲದ ಶ್ರದ್ಧೆ.
- ಅಹಂಕಾರವಿಲ್ಲದ ಶರಣಾಗತಿ – ನಾನು ಮಾಡುತ್ತೇನೆ ಎಂಬ ಭಾವವಿಲ್ಲದೆ, ತಾನಾಗಿ ದೇವರಿಗೆ ಅರ್ಪಣೆ ಮಾಡುವುದು.
- ಪ್ರೀತಿ ಮತ್ತು ಅನುರಾಗ – ದೇವರ ಮೇಲಿನ ಪ್ರೀತಿ.
- ದ್ವಂದ್ವಾತೀತ ಸ್ಥಿತಿ – ಸದುಖ ಖರಾ ಎಂದು ಪರಿಗಣಿಸದೆ, ಸಮಭಾವದಲ್ಲಿ ಇರುವುದು.
- ನಿರಂತರ ಸ್ಮರಣೆ – ದೇವರ ನಾಮ, ಗುಣ, ಕೀರ್ತಿ ಹೀಗೆ ಎಲ್ಲದರ ಸ್ಮರಣೆ.
ಭಕ್ತಿಯ ವಿಧಗಳು:
ಹನುಮಂತರ ಭಕ್ತಿ, ಮೆಹಬೂಬ ಸಾಹೇಬ್ ಭಕ್ತಿ, ಪುರಂದರದಾಸರ ದಾಸಭಕ್ತಿ, ಮೀರಾಬಾಯಿಯ ಪ್ರೇಮಭಕ್ತಿ – ಇವೆಲ್ಲ ಭಕ್ತಿಯ ವಿಭಿನ್ನ ರೂಪಗಳು.
ಹಿಂದೂ ತತ್ವಶಾಸ್ತ್ರಗಳಲ್ಲಿ ಭಕ್ತಿಯನ್ನು ನವರಸ ಭಕ್ತಿಗಳಾಗಿ ಹೀಗೆ ವರ್ಗೀಕರಿಸಲಾಗಿದೆ: - ಶ್ರವಣ ಭಕ್ತಿ – ದೇವರ ಮಹಿಮೆಯನ್ನು ಕೇಳುವುದು.
- ಕೀರ್ತನ ಭಕ್ತಿ – ದೇವರ ನಾಮಸ್ಮರಣೆ ಮಾಡುವದು.
- ಸ್ಮರಣ ಭಕ್ತಿ – ದೇವರ ಧ್ಯಾನ, ಸ್ಮರಣೆ.
- ಪಾದಸೇವನ ಭಕ್ತಿ – ದೇವರ ಸೇವೆ.
- ಅರ್ಚನ ಭಕ್ತಿ – ದೇವರ ಆರಾಧನೆ.
- ವಂದನ ಭಕ್ತಿ – ನಮಸ್ಕಾರ.
- ದಾಸ್ಯ ಭಕ್ತಿ – ದೇವರನ್ನು ಒಡೆಯನೆಂದು ಕಂಡು ತಾನು ದಾಸನೆಂದು ನಂಬುವುದು.
- ಸಖ್ಯ ಭಕ್ತಿ – ದೇವರನ್ನು ಸ್ನೇಹಿತನಂತೆ ಕಾಣುವುದು.
- ಆತ್ಮನಿವೇದನ ಭಕ್ತಿ – ಸಂಪೂರ್ಣ ಶರಣಾಗತಿ.
ಭಕ್ತಿಯ ಫಲ:
ಮನಸ್ಸಿನ ಶಾಂತಿ
ಆಧ್ಯಾತ್ಮಿಕ ಶುದ್ಧತೆ
ಕ್ರಿಯಾ-ಭಾವ-ಜ್ಞಾನ ಸಮತೋಲನ
ಮೋಕ್ಷದ ದಾರಿ
ಭಕ್ತಿಯೇ ನಮ್ಮ ಆಧ್ಯಾತ್ಮಿಕ ಪ್ರಗತಿಗೆ ನಿಜವಾದ ಮೂಲ. ಅದು ಯಾವುದೇ ಧರ್ಮವಾದರೂ ಸರಿ – ಅದು ಮನಸ್ಸಿನ ಸ್ಥಿತಿ.
ಇದು ಶುದ್ಧ ಹೃದಯದಿಂದ ಬರುವ ಅಹಂರಹಿತ ಪ್ರೀತಿಯ ಚಲನ.
“ಭಕ್ತಿಯು ಜ್ಞಾನಕ್ಕೆ ಬಲವಂತವಾಗಿ ದಾರಿ ಮಾಡಿಕೊಡುತ್ತದೆ, ಭಕ್ತಿ ಇಲ್ಲದ ಜ್ಞಾನ ಮರೆತುಹೋಗುವುದು.”
-Dharmasindhu Spiritual Life.
